ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

Huyện Xuyên Mộc thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu là một huyện nằm ở vị trí địa lý vô cùng quan trọng. Vốn là vùng địa đầu của miền Đông Nam Bộ nối liền với cực Nam Trung Bộ, phía Tây và Tây Bắc giáp huyện Xuân Lộc tỉnh Đồng Nai, Tây giáp huyện Châu Đức, Tây Nam giáp huyện Đất Đỏ, Đông Nam giáp huyện Hàm Tân tỉnh Bình Thuận, phía Nam giáp với biển Đông rộng lớn. Diện tích tự nhiên 640,48 km2. Xuyên Mộc là một huyện có diện tích tự nhiên lớn nhất tỉnh với nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng, đã và đang được tiến hành khai thác để trở thành các nguồn lợi kinh tế.

Tài nguyên rừng: Địa bàn huyện Xuyên Mộc xưa toàn là rừng già. Rừng Xuyên Mộc đã bị tàn phá nặng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cũng như trong cuộc định cư sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng (1975). Một phần rừng còn lại ở Xuyên Mộc đã được quy hoạch thành Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu, là một trong hai khu vườn quốc gia của tỉnh, thuộc hệ sinh thái rừng ven biển và hải đảo, vốn rất hiếm hoi ở Việt Nam.

Từ nhiều thế kỷ trước, nơi đây là địa bàn sinh sống của đồng bào dân tộc Châu Ro. Những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn là một nguồn tài nguyên vô tận, là địa bàn sinh sống của đồng bào dân tộc Châu Ro. Hơn ba thế kỷ gần đây, người Việt từ các tỉnh miền Trung đã vào đây cùng đồng bào dân tộc khai phá, tạo dựng vùng đất này. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, với lợi thế là rừng già bao phủ phần lớn địa bàn, nối với huyện Hàm Tân của tỉnh Bình Thuận và huyện Xuân Lộc của tỉnh Đồng Nai, địa bàn Xuyên Mộc đã được chọn để xây dựng căn cứ kháng chiến của tỉnh, góp phần vào hệ thống căn cứ địa cách mạng liên hoàn ở miền Đông Nam Bộ.

Mặc dù đã bị tàn phá nặng nề trong chiến tranh và những năm vừa giải phóng, hiện nay diện tích rừng còn lại khá lớn (khoảng 22.000 ha), chiếm 2/3 diện tích huyện, thuộc rừng nhiệt đới ở đầu rừng sông Ray và ven biển, đất rừng thuộc loại bằng phẳng. Đặc biệt Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu chạy dài 15km sát bờ biển thuộc 4 xã Bông Trang, Bưng Riềng, Bình Châu, Phước Thuận với diện tích hớn 7.000 ha. Đây là loại rừng kín ẩm, luôn luôn giữ được màu xanh nhiệt đới duy nhất bên bờ Biển Đông, có giá trị về nghiên cứu sinh thái rừng ở môi trường ven biển. Rừng nguyên sinh Xuyên Mộc có 200 loại thực vật thuộc 60 họ, trong đó có nhiều loại gỗ quý tốt như cẩm lai, chiêu liêu, bằng lăng… Các loại cây thuốc như đỗ trọng, thục linh, hà thủ ô… Rừng còn có một số động vật hiếm như nai, cheo, chồn, khỉ, heo rừng, các loại chim…

Ngoài giá trị nghiên cứu, sinh thái rừng ven biển, rừng Xuyên Mộc còn có tác dụng bảo vệ bờ biển, điều hòa nhiệt độ môi trường, đồng thời có thể quy hoạch cải tạo để xây dựng khu du lịch tốt. Đây là một tài sản vô giá của quốc gia đã được quy hoạch bảo tồn, là một trong hai khu vườn quốc gia của tỉnh.

Nguồn lợi thủy sản: Xuyên Mộc có Sông Ray là con sông lớn nhất tỉnh chảy qua. Sông Ray bắt nguồn từ núi Chứa Chan (Xuân Lộc), chảy qua miền đồng bằng trù phú của huyện Xuyên Mộc - Long Điền, Đất Đỏ với lưu vực 1500 km2, bằng 2/3 diện tích của tỉnh. Đoạn chảy qua Xuyên Mộc dài 47km, là nguồn nước đáng kể cho việc tiêu tưới trong sản xuất nông nghiệp. Vùng thượng lưu Sông Ray là những căn cứ dóng quân và căn cứ hậu cần quan trọng của các lực lượng cách mạng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Cửa Lộc An phía hạ lưu có rừng Sác dày che phủ, tiếp giáp với những cánh rừng già bạt ngàn Phước Bửu, Xuyên Mộc là nơi được chọn làm bến bãi tiếp nhận vũ khí chi viện bằng đường biển từ miền Bắc vào miền Đông Nam Bộ và Khu VI.

Sông Hỏa dài 14km, đã được cải tạo bằng đập Cầu Mới, dự trữ bổ sung cho nguồn nước tự nhiên đã giảm sút do việc khai thác rừng thiếu quy hoạch. Hồ Bà Tô nằm giữa trung tâm thị trấn cũng là một nguồn dự trữ nước đáng kể cho đời sống và sản xuất. Ngoài hệ thống sông suối, Xuyên Mộc có nhiều bưng bàu như Bàu Nhám, Bàu Sấu, Bàu Ngứa, Bàu Ma, Bàu Xót, Bàu Non, Bưng Kè… cung cấp nước cho những cánh ruộng rừng nằm trong vùng căn cứ kháng chiến có thể canh tác được một vụ. Đây cũng là khu vực có nhiều cá tôm, nguồn cung cấp thực phẩm cho các lực lượng cách mạng.

Xuyên Mộc có các bãi biển Hồ Cốc, Hồ Tràm, Bình Châu rất đẹp, có thể phát triển du lịch, đồng thời bến ngang cho các loại ghe nhỏ và vừa ra khơi đánh bắt. Vùng biển Bình Châu, Hồ Tràm có ngư trường rộng, giàu tiềm năng về sản lượng đánh bắt, khai thác, nuôi tôm, mực xuất khẩu. Cửa Lộc An, nơi giáp ranh giữa Đất Đỏ và Xuyên Mộc có thể làm bến bãi cho các loại ghe lớn, tàu nhỏ ra vào thuận lợi, có lợi thế về kinh tế và quân sự. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Hồ Cốc, Hồ Tràm, Lộc An đã từng là bến tiếp nhận vũ khí chi viện của Trung ương cho chiến trường Bà Rịa và Miền Đông Nam bộ.

Xuyên Mộc có bờ biển dài 30km tiếp giáp vùng biển của huyện Long Đất và huyện Hàm Tân (Bình Thuận). Biển Xuyên Mộc thuộc vùng bán nhiệt triều, triều cao nhất là 3,9m, thấp nhất là 0,6m. Biển Xuyên Mộc sạch đẹp, bờ biển dài, có rừng nguyên sinh ven biển (nay được qui hoạch thành Khu bảo tồn thiên nhiên) có thể xây dựng thành địa điểm tham quan du lịch, đón khách trong và ngoài nước. Bãi biển Hồ Cốc, Hồ Tramfm cùng với suối nước khoáng nóng Bình Châu là những khu du lịch lý tưởng.

Tài nguyên đất đai: căn cứ vào địa hình và thổ nhưỡng, có tểh chia đất Xuyên Mộc thành 7 loại:

Đất cát biển nhiễm mặn: phân bố ở Phước Bửu, Bình Châu, Xuyên Mộc phần lớn là các dãy cồn cát trắng, vàng có thể cải tạo trồng các loại cây, tạo môi trường phát triển du lịch.

Đất phù sa mới: Phân bố dọc sông Ray, ven những thung lũng rộng do phù sa bồi tụ. Thành phần loại đất này là cát phá đất thịt nhẹ, tầng mặt thường có màu xám đen nhạt, tầng dưới màu xám đen vàng ẩm, hơi chặt và có lẫn sỏi cuội. Đây là loại đất có nhiều tiềm năng về dinh dưỡng, sự phân giải hữu cơ khá mạnh, có thể trồng lúa và nuôi trồng thủy sản.

Đất đỏ bazan: Do nham thạch phun xuất tạo thành, có diện tích phân bổ rộng trong huyện tại các xã Bàu Lâm, Xuyên Mộc, Bưng Riềng, Hòa Hiệp, Hòa Hội, Bông Trang. Đất đai màu mỡ có thể trồng các loại cây công nghiệp như cao su, cà phê, tiêu, các loại đậu xuất khẩu, cây ăn trái cho năng suất khá.

Nhóm đất đen: Phân bố một vùng nhỏ ở Phước Bửu, tầng mặt màu đen đến đen nâu, cấu trúc viên xốp hơi ẩm, tầng dưới đen nâu ẩm ướt, chặt, nhiều sét, hàm lượng hữu cơ cao, giàu lân. Đây là loại đất giàu tiềm năng về dinh dưỡng. Đại bộ phận trồng được lúa, màu, cây công nghiệp ngắn ngày, nhất là đậu nành, đậu phộng, thuốc lá cho năng suất cao.

Nhóm đất đỏ trên đá Granites: Phân bố vùng Núi Kho (Phước Bửu), núi Tầm Bó. Nhóm hình thành những khối núi đối lập, đỉnh nhọn, độ dốc từ 25-30o, đất dưới chân thoải, mặt bằng thường có màu đỏ ít sét, có nhiều hạt thạch anh nên dễ bị rửa trôi. Đây là loại đất có thể khai thác về lâm nghiệp.

Nhóm đất vàng trên vùng phù sa cổ: Phân bố khá rộng ở Bình Châu, Xuyên Mộc, Bông Trang, Bưng Riềng, có địa hình lượn song, ít dốc, hình thành cách đây mấy ngàn năm. Đất có màu thay đổi từ nâu vàng đến vàng đỏ, thành phàn gồm cát pha đất thịt nhẹ lẫn sỏi, thạch anh kết vón tròn, giữ nước kém, dễ hình thành đá ong. Vùng đất kết vón có thể trồng rừng hoặc cây có rễ sâu, chịu hạn (mít, xoài, điều).

Nhóm đất xám và bạc màu: Phân bố ở Hòa Hiệp, Bưng Riềng, Phước Bửu, Xuyên Mộc có màu xám, xám trắng, xám tro, có thể trồng loại cây ăn trái, loại cây cạn như mía, mì, bắp ở vùng trũng thấp có thể trồng một vụ lúa.

Khoáng sản: Xuyên Mộc có nguồn nước nóng Bình Châu và cát trắng. Cát trắng Bình Châu đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, tỷ lệ silicate tuyệt đối cao, tỷ lệ sắt chỉ có vết hoặc không có, tỷ lệ nhôm thấp, tạp chất không đáng kể. Cát Bình Châu trắng, hạt mịn, là nguồn nguyên liệu quý để sản xuất các mặt hàng thủy tinh có giá trị tiêu dùng, xuất khẩu…

Bình Châu còn có suối nước khoáng nóng (nhân dân gọi là đầm nước sôi). Nước trong sạch, nóng từ 75-83o (trên mặt nước) có mùi sulfuahydro nhẹ, có muối clorua sulfat natri, canxi. Suối nước khoáng nóng Bình Châu có tính chất trị liệu về y học, lưu lượng lớn, có tác dụng chữa bệnh và là một địa điểm du lịch lý tưởng, kết hợp với thắng cảnh Hồ Cốc, Hồ Tràm và rừng Quốc gia Phước Bửu – Bình Châu. Cảnh quan thiên nhiên được tạo lập từ bờ biển, rừng núi là một trong những tiềm năng lớn của Xuyên Mộc để phát triển du lịch.

Về sự phân bố khí hậu, vốn nằm trong vùng khí hậu cận xích đạo, gió mùa nóng, ẩm và ổn định quanh năm, ít bão lụt, Xuyên Mộc chịu ảnh hưởng trực tiếp của biển Đông nên khí hậu ôn hòa, mát mẻ hơn. Nhiệt độ trung bình từ 26 đến 27o. Biên độ nhiệt dao động thấp, từ 3 đến 5o. Tháng tư là tháng nóng nhất, nhiệt độ trung bình cũng chỉ vào khoảng 28o. Tháng mát nhất là tháng giêng, nhiệt độ trung bình ở mức lý tưởng của vùng Đông Nam Á: 24,5o.

Trong mỗi năm Xuyên Mộc có 6 tháng thuộc mùa mưa và 6 tháng mùa khô. Mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, chịu ảnh hưởng của gió mùa Tây – Nam gây mưa khá lớn, từ 1300 đến 1700 mm. Mùa mưa thuận tiện cho việc sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt. Mùa mưa nhiều nhưng không kéo dài nên ít ảnh hưởng đến tham quan du lịch vốn là ngành kinh tế mũi nhọn của địa phương.

Mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, do tác động của gió mùa Đông – Bắc (gió chướng). Gió mạnh có khi đạt cấp 5 cấp 6 gây khô hanh, thuận tiện cho tắm biển và tham quan, du lịch… Vào mùa này hầu hết các địa phương ở Nam Bộ đều nắng nóng, vì thế, với những tiện nghi sẵn có, vùng biển Hồ Cốc, Hồ Tràm là điểm hẹn, là sự mong chờ kỳ nghỉ cuối tuần của hàng chục vạn du khách đến từ thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh Nam Bộ, của người Việt Nam và nước ngoài.

Giao thông: huyện Xuyên Mộc có trục chính là Quốc lộ 55 (trước đây là tỉnh lộ 23) chạy qua, nối Xuyên Mộc với Đất Đỏ, Long Điền, thành phố Bà Rịa về phía Tây và nối với huyện Hàm Tân (tỉnh Bình Thuận) về phía Đông.

Lộ 23 (nay là Quốc lộ 55) đoạn chạy qua Xuyên Mộc từ Cầu Trọng đến Hàm Tân (Bình Thuận) dài 32km. Lộ 23 trước đây là đường thiên lý, từ Bắc vào Nam. Năm Mậu Thân 1748, quan điều khiển là Nguyễn Hữu Doãn do có việc dùng binh đã cho giăng dây đắp con đường từ phía Bắc Cầu Sơn đến Mô Xoài. Đó là quốc lộ đầu tiên nối xứ Đồng Nai – Gia Định với kinh đô Huế. Đường có nền đất, một số đoạn được rải sạn, đá, long đường hẹp, cầu gỗ dung cho người đi bộ là chính, dọc đường có đặt các trạm.

Trong huyện còn có lộ 328 từ Hồ Tràm đi Bàu Lâm nối liền với huyện Xuân Lộc dài 32km, lộ 329 từ Xuyên Mộc lên Bưng Kè dài 25km. Với địa hình như vậy, Xuyên Mộc có một ưu thế thuận lợi cho việc xây dựng căn cứ kháng chiến, tiến có thể công, lùi có thể giữ, là đại bàn hậu phương trực tiếp xây dựng lực lượng, phát triển lực lượng tại chỗ.

Vị trí quân sự: huyện Xuyên Mộc có vị trí quan trọng. Xuyên Mộc có rừng rậm, trải dài với rừng Xuân Lộc, Tân Phú đến chiến khu D, ra Buôn Ma Thuột nên địa bàn trú quân rất tốt, đảm bảo hành lang giao thông chiến lược với miền Đông Nam Bộ và ra Trung ương. Biển Xuyên Mộc nối liền biển Long Đất, Bình Thuận thuận lợi cho giao thông đường thủy.

Từ thế kỷ XVIII, khi bị Nguyễn Huệ đánh bại ở Gia Định, Nguyễn Ánh đã rút về Bà Rịa, Xuyên Mộc, dựa vào số địa chủ ở đây để tích trữ lương thảo, vũ khí củng cố lực lượng để chống lại Tây Sơn. Phước Bửu còn có di tích Núi Kho, Bình Châu hiện còn di tích giếng Ngự, nhân dân tương truyền là Nguyễn Ánh đã về trú ở đây và cho lính đà giếng lấy nước dùng (giếng Ngự tức là giếng để cho vua dùng).

Sách Đại Nam nhất thống chí (Quốc sử quán triều Nguyễn) từ đầu thế kỷ XIX đã chép về những ngọn núi ở Xuyên Mộc: "Núi Kho: ở cách huyện Phước An 27 dặm về phía Đông Bắc, nằm ngang đường cái trông xuống sống Xích Lam, cây cối um tùm, chu vi 2 dặm. Đầu đời Trung Hưng thống binh Hồ Văn Quí mộ người lập thành 3 đội Bình Lâm, Tân Bình và Du Sơn, đóng trại ở đây để chống nhau với quân Tây Sơn, dựng kho chứa gạo, nền cũ vẫn còn."

"Núi Thần Mẫu: ở cách huyện Phước An 50 dặm về phía đông, tục gọi mũi Bà Khé, đứng sững ở bãi biển, dưới núi nhiều đá ghềnh, trên núi nhiều động cát thường nổi gió mạnh sóng to, người đi thuyền phải đề phòng. Trong động có đền thần nữ, trước đến là đường quan, hành khách nhiều khi thả tiền giấy hoặc treo gà sống để thần phù hộ".

Sông Xích Lam được nhắc đến trong đoạn trích trên đây là Sông Ray, con sông có lưu vực rộng lớn nhất của tỉnh chảy qua địa bàn huyện Xuyên Mộc. Huyện Phước An thời ấy chính là phần lớn địa bàn tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu ngày nay, trung tâm huyện lị đóng tại thôn Long Điền, nay là thị trấn Long Điền, huyện Long Điền, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu. Đoạn trích trên cũng cho thấy, từ thời xa xưa, địa bàn Xuyên Mộc đã có một vị trí chiến lược quan trọng trong công cuộc khai phá và bảo vệ vùng đất này.